Báo chí Bạc Liêu: Bài toán cân bằng giữa tự chủ tài chính và sứ mệnh nhà báo

Trong bối cảnh tự chủ tài chính theo Quy hoạch phát triển báo chí quốc gia, các cơ quan báo chí tại Bạc Liêu đang đẩy mạnh hoạt động truyền thông, hợp tác tuyên truyền để tăng nguồn thu. Tuy nhiên, sự hợp tác này đang đặt ra một thách thức lớn: làm thế nào để dung hòa giữa lợi ích kinh tế và việc giữ vững tôn chỉ, mục đích cốt lõi của một tác phẩm báo chí là khách quan, trung thực và phục vụ lợi ích công.

Chủ trương tự chủ và thực tiễn tại Bạc Liêu

Theo Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025, Nhà nước khuyến khích các cơ quan báo chí tăng cường huy động nguồn lực để tự chủ về tài chính thông qua các cơ chế như “đặt hàng” tuyên truyền, sản xuất chuyên trang, chuyên mục. Đây là chủ trương đúng đắn nhằm giảm gánh nặng cho ngân sách và tạo điều kiện cho báo chí phát triển năng động hơn.

Tại Bạc Liêu, việc thực hiện chính sách này thời gian qua đã mang lại những kết quả tích cực ban đầu. Các cơ quan báo chí của tỉnh đã chủ động phối hợp với các sở, ngành, địa phương và doanh nghiệp để sản xuất nội dung tuyên truyền. Nguồn thu từ các hoạt động này, cùng với quảng cáo và các hoạt động hợp pháp khác, đã góp phần quan trọng giúp các cơ quan báo chí từng bước tự chủ chi thường xuyên.

Quá trình hợp tác này cũng đã tạo ra lợi ích cho cả hai bên. Hình ảnh về sự phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh của các địa phương trong tỉnh được lan tỏa rộng rãi. Các hoạt động phục vụ người dân và doanh nghiệp của các cơ quan công quyền cũng được công chúng biết đến nhiều hơn, góp phần xây dựng hình ảnh một chính quyền vì dân.

Phát triển kinh tế báo chí cần dựa trên thế mạnh về nội dung và uy tín (ảnh chụp tại tại sự kiện Hành trình đỏ - kết nối dòng máu Việt do Trung ương tổ chức tại Bạc Liêu năm 2023). Ảnh: N.Q

Khi “truyền thông” lấn át “báo chí”

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, mô hình hợp tác này cũng bộc lộ những vấn đề đáng lo ngại, làm mờ ranh giới giữa một sản phẩm truyền thông thuần túy và một tác phẩm báo chí đúng nghĩa. Vấn đề lớn nhất nằm ở sự can thiệp vào nội dung và quy trình chuyên môn của nhà báo.

Nhiều trường hợp, nội dung tuyên truyền do đối tác quyết định, dẫn đến tình trạng thông tin thiếu tính thời sự, mang nặng văn phong hành chính theo kiểu “có gì viết nấy”. Việc khai thác thông tin từ Internet thiếu kiểm chứng và xu hướng “tô hồng” thực tế, né tránh các vấn đề gai góc cũng làm suy giảm phần nào tính cân bằng, công bằng trong thông tin.

Kết quả là, nhiều sản phẩm đăng, phát theo hợp đồng mang dáng dấp của một sản phẩm truyền thông quảng bá hình ảnh hơn là một tác phẩm báo chí với sứ mệnh thông tin khách quan, giám sát và phản biện xã hội.

Nhìn nhận về thực trạng này, ông Nguyễn Minh Chánh - nguyên Tổng Biên tập Báo Bạc Liêu, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam tỉnh Bạc Liêu, đã thẳng thắn chỉ ra một khuynh hướng đáng báo động: “Nhiều cơ quan báo chí, người viết báo địa phương gần đây trở lại khuynh hướng thông tin một chiều, thông tin “lành”, không dám chủ động đăng tin bài đấu tranh chống tiêu cực”.

Nguyên nhân sâu xa của hiện tượng này, theo nhà báo Nguyễn Minh Chánh đến từ áp lực của việc “sản xuất theo đơn đặt hàng” để tự cân đối tài chính. Nhà báo kỳ cựu này đã đưa ra một dự báo đầy trăn trở: “Nếu đà này cứ mặc nhiên xảy ra, thì báo chí còn đâu tính Đảng, tính chiến đấu và sự trung thực, còn đâu tiếng nói của Nhân dân?!”.

Lời cảnh báo trên đặt ra một bài toán cấp thiết cho các cơ quan báo chí tại Bạc Liêu nói riêng và cả nước nói chung. Việc phát triển các hoạt động truyền thông để tự chủ tài chính là cần thiết, nhưng không thể đánh đổi bằng bản sắc, sứ mệnh và vai trò dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội của báo chí cách mạng. Tìm ra một mô hình cân bằng, nơi hoạt động kinh tế báo chí hỗ trợ cho lý tưởng phụng sự xã hội, chính là con đường phát triển bền vững duy nhất.

Tháo gỡ các rào cản về tài chính

Trong bối cảnh kinh tế báo chí đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt khi các doanh nghiệp ưu tiên nền tảng quảng cáo xuyên biên giới, việc tăng cường nguồn thu và hướng tới tự chủ tài chính là nhiệm vụ cấp bách đối với các cơ quan báo chí nói chung, Báo và Đài PT-TH Bạc Liêu nói riêng. Để đạt được mục tiêu tự chủ chi thường xuyên và nâng cao thu nhập cho người lao động trong thời gian tới, rất cần triển khai đồng bộ các giải pháp chiến lược.

Trước hết, cần xây dựng cơ quan báo chí “tinh” về tổ chức, “gọn” về bộ máy, và thật sự “mạnh” về nội dung, tài chính lẫn ảnh hưởng xã hội. Điều này đòi hỏi sự chuyển đổi trong tư duy, xem báo chí như một ngành kinh tế - xã hội thay vì chỉ là đơn vị sự nghiệp công lập. Việc này sẽ giúp tháo gỡ các rào cản về tài chính và thuế, mở đường cho những cơ chế hoạt động linh hoạt hơn.

Để các cơ quan báo chí tự chủ mạnh mẽ, việc sửa đổi Luật Báo chí năm 2016 là cần thiết. Luật cần có những quy định rõ ràng về mô hình hoạt động của tổ hợp, tập đoàn truyền thông, tên gọi và cơ chế tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan này hoạt động, đặc biệt là các quy định về thuế và thu nhập.

Song song với những thay đổi về chính sách, bản thân các cơ quan báo chí cũng phải chủ động. Lãnh đạo địa phương cần hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực và chuyển đổi số, nhưng quan trọng hơn là các cơ quan báo chí phải mạnh dạn đào tạo nhân lực tại chỗ, xây dựng cơ cấu hoạt động hiệu quả hơn. Đặc biệt, cần mở rộng các hoạt động kinh tế báo chí mới, như: tổ chức sự kiện để phát huy năng lực truyền thông và uy tín, cũng như truyền thông số. Tổ chức sự kiện đang là hướng đi được nhiều cơ quan báo chí tập trung để giữ nguồn thu.

Việc tổ chức thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị phải gắn liền với công tác tạo nguồn thu. Các cơ quan báo chí cần xây dựng chiến lược quảng bá thương hiệu song hành với nhiệm vụ truyền thông, kết hợp hài hòa giữa thực hiện nhiệm vụ chính trị và kinh tế báo chí trong môi trường cạnh tranh khốc liệt. Kế hoạch nâng cao chất lượng các loại hình báo chí, tăng thời lượng các chương trình tự sản xuất nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu của độc giả, khán giả, thính giả là điều kiện tiên quyết để giữ chân công chúng và tăng cường nguồn thu.

Đối với Báo và Đài PT-TH Bạc Liêu, trong giai đoạn 2020 - 2025, trong bối cảnh đối mặt với nhiều khó khăn về nguồn lực và nguồn thu thấp, mục tiêu đặt ra cho 5 năm tới là triển khai quyết liệt các giải pháp tăng cường phát triển nguồn thu, đặc biệt từ dịch vụ, thông báo và quảng cáo. Mục tiêu cụ thể là phấn đấu nâng mức thu nhập ngoài lương cho viên chức, người lao động, cũng như nâng hệ số nhuận bút, thù lao khi các điều kiện cho phép.

Để các cơ quan báo chí, đặc biệt là báo chí địa phương, có thể tự chủ chi thường xuyên và nâng cao thu nhập cho người lao động, cần có sự kết hợp hài hòa giữa chính sách hỗ trợ từ Nhà nước, sự chủ động đổi mới từ nội tại các cơ quan, và sự nỗ lực không ngừng trong việc phát triển kinh tế báo chí dựa trên thế mạnh về nội dung và uy tín.

Nguyễn Quốc