Thực thi pháp luật - Lá chắn bảo vệ rừng

Tại Vườn Quốc gia U Minh Hạ – vùng lõi rừng tràm nguyên sinh đặc trưng của Cà Mau, công tác phòng cháy, chữa cháy rừng (PCCCR) luôn được xác định là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách trong mùa khô. Trên nền tảng Luật Lâm nghiệp năm 2017 và các văn bản hướng dẫn thi hành, Ban quản lý Vườn đã chủ động xây dựng phương án PCCCR hằng năm, phân vùng trọng điểm cháy, cải tạo 150,8 km tuyến kênh phục vụ chữa cháy, lắp đặt chòi canh lửa, bồn trữ nước tại các vị trí chiến lược.

Luật Lâm nghiệp năm 2017 quy định rõ trách nhiệm của Nhà nước, chủ rừng, tổ chức và cá nhân trong công tác quản lý, sử dụng và bảo vệ rừng. Nhờ đó, các địa phương đã xây dựng được hành lang pháp lý thống nhất, thúc đẩy thực thi pháp luật từ Trung ương đến cơ sở. Tại Vườn Quốc gia U Minh Hạ, trong 6 tháng đầu năm 2025, đã ban hành 343 văn bản điều hành; tổ chức 19 đợt tuyên truyền lưu động bằng loa phóng thanh; đăng tải 141 tin bài tuyên truyền quản lý bảo vệ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học trên trang điện tử đơn vị.

Ông Trần Công Hoằng, Giám đốc Vườn Quốc gia U Minh Hạ cho biết, ngay từ đầu năm, đơn vị đã xây dựng kế hoạch tổ chức tuyên truyền trong cộng đồng dân cư, đặc biệt là đối với người dân sinh sống tại vùng đệm của Vườn. Hoạt động này được thực hiện thông qua việc phối hợp với chính quyền địa phương, các trường học trên địa bàn nhằm phổ biến kiến thức về công tác quản lý rừng, nội dung Luật Lâm nghiệp năm 2017, công tác phòng cháy chữa cháy rừng, các văn bản liên quan cũng như các quy định về bảo tồn đa dạng sinh học, xử lý vi phạm trong các hành vi chặt phá rừng, săn bắt, mua bán động vật hoang dã trái phép.

Hằng năm, công tác tuyên tuyền, phổ biến biến giáo dục pháp luật về bảo vệ rừng luôn được Vườn Quốc Gia U Minh hạ quan tâm thực hiện.

Tại Vườn Quốc gia U Minh Hạ có 11 Đội Quản lý và Bảo vệ rừng. Vào mùa khô, Lực này túc trực 24/24 tại các trạm bảo vệ rừng, thường xuyên tuần tra bằng xuồng và xe máy chuyên dụng. Trong 6 tháng đầu năm 2025, đơn vị đã tổ chức thực tập phương án PCCCR có sự tham gia của công an, quân đội, lực lượng dân quân và doanh nghiệp như Công ty Khí Cà Mau. Ngoài ra, đã dự báo chính xác cấp cháy rừng lên đến cấp IV (trên 1.000 ha) và cấp V (hơn 100 ha), đảm bảo không để xảy ra cháy lớn nhờ ứng trực nghiêm ngặt và thiết bị sẵn sàng. Đáng chú ý, công nghệ đang từng bước được ứng dụng: bản đồ cảnh báo cháy cập nhật theo ngày, thiết bị định vị GPS giúp khoanh vùng nguy cơ cháy. Nhờ đó, hơn 8.500 ha rừng đặc dụng và vùng đệm được bảo vệ an toàn, giữ gìn sinh cảnh quý giá của rừng.

Anh Nguyễn Hoàng Đệ, Đội trưởng Đội Quản lý và Bảo vệ rừng Kênh Đứng, cho biết: “Hằng tháng, đội giao nhiệm vụ cho bà con, nhất là các tổ trưởng, để tuyên truyền về phòng chống cháy rừng, bảo vệ dọc theo Vườn Quốc gia, giúp bà con nắm rõ các quy định của pháp luật. Chúng tôi nhấn mạnh rằng nếu có hành vi phá hoại rừng, gây cháy thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Các hộ dân vùng đệm được mời họp, ký cam kết không đốt đồng, đốt ong, không đưa lửa vào rừng mùa khô, một mô hình quản lý cộng đồng đang phát huy hiệu quả.

Chính nhờ đồng bộ nhiều giải pháp từ tập huấn, tuyên truyền, tuần tra xử lý vi phạm cùng với quyết tâm cao của toàn thể cán bộ viên chức Vườn Quốc gia U Minh Hạ, ý thức chấp hành pháp luật của người dân được nâng lên. Ông Nguyễn Minh Đức, ấp Vồ Dơi, xã Trần Hợi, huyện Trần Văn Thời, bày tỏ: “Rừng là môi trường thiên nhiên quý giá, giúp ôn hoà khí hậu, mình bảo vệ rừng là bảo vệ chính cuộc sống của chúng ta. Chúng tôi cùng nhau tham bảo vệ rừng, đồng thời tuyên truyền cho các hộ dân xung quanh về ý thức chấp hành pháp luật về bảo vệ rừng”.

Ông Phạm Văn Mẻ, người từng có hơn 30 năm sinh sống và canh tác tại vùng đệm Vườn Quốc gia, là một trong những hộ gương mẫu trong việc chấp hành các quy định về bảo vệ rừng. Với sự tận tâm, trách nhiệm, ông được bầu làm Đội trưởng Đội Quản lý và Bảo vệ rừng số 2. Ông cho biết, khi phát hiện người dân vi phạm, ông cùng các thành viên trong đội thường đến nhắc nhở, khuyên răn và hỗ trợ tạo việc làm để người dân ổn định cuộc sống. Nhờ vậy, những hộ từng vi phạm nay không chỉ không tái phạm mà còn tích cực tham gia vào công tác bảo vệ rừng tại địa phương.         

Công tác phối hợp tuần tra, canh gác giữa các lực lượng cùng chủ rừng được thực hiện thường xuyên, nhất là vào thời điểm mùa khô.

Hoạt động phối hợp liên ngành được triển khai chặt chẽ. Vườn đã phối hợp Hạt Kiểm lâm huyện Trần Văn Thời, huyện U Minh và Trung tâm Bảo tồn Động vật hoang dã tại Việt Nam tuyên truyền không buôn bán, tàng trữ động vật hoang dã trái phép tại các nhà hàng, quán ăn, khu du lịch. Tuy nhiên, công tác PCCCR vẫn còn đối mặt nhiều thách thức: biến đổi khí hậu khiến mùa khô kéo dài, thảm thực vật khô dễ bén lửa; địa hình phức tạp gây trở ngại khi chữa cháy; một số hộ dân vẫn duy trì tập quán đốt thực bì sau thu hoạch hoặc xâm canh rừng. Trong khi đó, nguồn nhân lực và trang thiết bị còn hạn chế, lực lượng bảo vệ rừng vẫn kiêm nhiệm nhiều việc, khó đảm bảo tuần tra toàn diện. Ông Lê Quốc Việt, Đội trưởng Đội Quản lý và Bảo vệ rừng T21, chia sẻ rằng công tác thực thi pháp luật trong bảo vệ rừng hiện nay còn nhiều trở ngại, đặc biệt là do hạn chế về thẩm quyền của lực lượng chuyên trách. Khác với lực lượng Kiểm lâm trước đây được phép xử lý trực tiếp các vi phạm hành chính và hình sự, lực lượng chuyên trách tại Vườn Quốc gia U Minh Hạ không có quyền này. Khi phát hiện vi phạm, đội phải phối hợp với kiểm lâm địa bàn hoặc công an xã để lập hồ sơ và chuyển giao tang vật. Tuy người vi phạm không chống đối, nhưng thường không hợp tác, gây nhiều khó khăn trong quá trình xử lý.

Nhìn về giải pháp, việc thực thi pháp luật về lâm nghiệp cần được tăng cường hơn nữa. Trước hết là đẩy mạnh tuyên truyền bằng các hình thức gần dân như chiếu phim, phát thanh lưu động, phát tờ rơi ở các chợ, trường học, xã vùng đệm… Bên cạnh đó là tập huấn nâng cao năng lực chữa cháy cho tổ đội tại chỗ, phân công rõ người, rõ việc. Việc ứng dụng công nghệ như thiết bị bay không người lái, dữ liệu vệ tinh, camera nhiệt cần được quan tâm đầu tư đồng bộ. Cùng với đó là củng cố cơ chế phối hợp giữa các lực lượng, hoàn thiện chế tài xử phạt và công khai hoá vi phạm để răn đe.

Anh Huỳnh Kiệt Anh Tuấn, Chuyên viên Phòng Khoa học Hợp tác Quốc tế cho biết máy bay không người lái phục vụ rất đắc lực cho công tác quản lý rừng.

Về lâu dài, cần tích hợp nội dung bảo vệ rừng và PCCCR vào chương trình giáo dục học đường ở vùng có rừng, hình thành ý thức trách nhiệm bảo vệ thiên nhiên ngay từ nhỏ. Tại Vườn Quốc gia U Minh Hạ, đề tài “Điều tra, đánh giá và xây dựng cơ sở dữ liệu về đa dạng sinh học” đang được phối hợp thực hiện với Trường Đại học Nông Lâm TP Hồ Chí Minh cũng là một hướng đi mang tính nền tảng, hướng tới phát triển lâm nghiệp bền vững.

Mỗi đội phòng chống cháy rừng được cấp máy bơm và 500 m ống phục vụ công tác PCCR vào mùa khô.

Ông Trần Công Hoằng, Giám đốc Vườn Quốc gia U Minh Hạ, cho biêt thêm, việc triển khai Luật Lâm nghiệp năm 2017 tại Vườn Quốc gia U Minh Hạ vẫn còn nhiều khó khăn. Do đặc thù nhiệm vụ, anh em trong lực lượng chuyên trách thường xuyên công tác dài ngày, ít có thời gian nghỉ ngơi, thăm gia đình. Đơn vị mong muốn thời gian tới được xem xét thành lập lại Hạt Kiểm lâm trực thuộc Vườn để đảm bảo chức năng, thẩm quyền xử lý vi phạm hiệu quả hơn. Đồng thời, đề xuất cải thiện chế độ chính sách cho lực lượng làm công tác bảo vệ rừng vì hiện nay chế độ đãi ngộ còn thấp, chưa tương xứng với khối lượng công việc và trách nhiệm. Dù công việc không khác nhiều so với kiểm lâm trước đây, nhưng lực lượng chuyên trách chưa được hưởng chính sách tương đồng. Đơn vị rất mong các cơ quan chức năng sớm có giải pháp tháo gỡ, đảm bảo đời sống và tinh thần cho lực lượng yên tâm gắn bó lâu dài.

Thực thi pháp luật không chỉ là biện pháp ngăn chặn cháy rừng hiệu quả, mà còn là biểu hiện của tinh thần chủ động, khoa học và đồng thuận cộng đồng. “Phòng cháy hơn chữa cháy” - không chỉ là nguyên tắc kỹ thuật mà còn là kim chỉ nam hành động trong quản lý rừng hiện đại. Bảo vệ rừng hôm nay cũng chính là giữ lấy môi trường sống và sinh kế cho các thế hệ mai sau./.

Minh Trí – Chí Linh