Toà soạn hội tụ xu hướng phát triển của báo chí hiện đại

Mạng Internet ra đời và phát triển khiến “môi trường sinh thái” của các phương tiện báo chí truyền thông thay đổi mạnh mẽ. Ðặc biệt, với sự phát triển của truyền thông xã hội đã khiến “con đường” siêu cao tốc bao quanh trái đất bằng hình ảnh, âm thanh và dữ liệu hội tụ với nhau. Trong bối cảnh đó, báo chí truyền thông phải tìm cách để thích ứng với môi trường truyền thông mới. Do vậy, việc xây dựng các toà soạn hội tụ đang trở thành xu thế tất yếu của các cơ quan báo chí.

Giải mã hiện tượng hội tụ

Thực tế cho thấy, khi một phương tiện truyền thông mới ra đời, người ta thường quan tâm nhiều đến sự phát triển và “tồn tại” của báo chí truyền thống. Tuy nhiên, với xu thế hội tụ truyền thông mạnh mẽ hiện nay, các phương tiện báo chí truyền thông và truyền thông mới lại có xu hướng tích hợp, tương tác và hỗ trợ nhau, bằng những phương thức đa dạng và phức tạp hơn trước. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là, hội tụ truyền thông không có nghĩa là cộng dồn một cách máy móc các loại hình báo chí trong cùng một cơ quan báo chí, mà thực chất một toà soạn phải cấu trúc, sắp xếp lại để trở thành một “guồng máy” sản xuất tin tức, chế ra nhiều “món ăn” mới đáp ứng các thị hiếu của công chúng hiện đại.

Từ lâu nay, các toà soạn trên thế giới đều vận hành theo mô hình toà soạn riêng rẽ, phóng viên chủ yếu “phục vụ” cho một loại hình báo chí riêng biệt. Ðiều đó đã khiến các toà soạn báo không phát huy được sức mạnh tổng thể về nguồn nhân lực cũng như ưu thế vượt trội của công nghệ đa phương tiện. Chính vì vậy, nhiều cơ quan báo chí trên thế giới đã xây dựng mô hình toà soạn đa loại hình, đa phương tiện, lấy báo điện tử làm trung tâm và khái niệm toà soạn hội tụ ra đời từ đó.

Có thể thấy, toà soạn hội tụ là một “chiến lược biên tập”, giúp công chúng có thể sử dụng bất cứ thiết bị nào để tiếp cận thông tin. Tuy nhiên, toà soạn hội tụ phải phụ thuộc vào các quy định cũng như luật báo chí của từng quốc gia, đặc biệt là nền tảng khoa học và công nghệ, cũng như văn hoá toà soạn. Do đó, sự ra đời và phát triển toà soạn hội tụ là một tất yếu khách quan. Sự tích hợp giữa các phương tiện truyền thông mới và cũ trong cùng một toà soạn là đặc điểm nổi bật nhất của toà soạn hội tụ, giống như một cuộc “hôn nhân”, bao gồm nhiều chủ thể: báo in, tạp chí, báo điện tử, phát thanh, truyền hình và mạng xã hội. Các chủ thể phải điều tiết lẫn nhau, kết hợp linh hoạt với nhau để tạo ra “những đứa con tinh thần” mà công chúng dễ dàng đón nhận trên bất cứ kênh truyền thông nào.

Phòng Biên tập trong giờ làm việc. Ảnh: MINH TẤN

Ðặc điểm của toà soạn hội tụ

Toà soạn hội tụ có sự hợp nhất giữa các phòng (ban) chuyên môn trong cơ quan, các phóng viên, biên tập viên cũng như lãnh đạo cùng làm việc trong một không gian mở trên một mặt phẳng, lấy trung tâm sản xuất và phân phối tin tức đa phương tiện làm hạt nhân - nơi có thể giúp lãnh đạo toà soạn đưa ra “chỉ thị” nhanh nhất và thống nhất về nội dung đến từng nhân viên trong toà soạn. Hiện nay, trên thế giới có 3 mô hình toà soạn hội tụ chính: Mô hình 1.0 - lấy sản phẩm báo chí in làm hạt nhân; Mô hình 2.0 - lấy báo điện tử làm trung tâm; Mô hình 3.0 ưu tiên các kênh truyền thông số hay còn gọi toà soạn hợp nhất. Có thể khái quát một số đặc điểm của toà soạn hội tụ như sau:

Hội tụ về không gian làm việc

Một trong những đặc điểm cơ bản nhất của toà soạn hội tụ là từ “sếp” đến nhân viên đều làm việc trên một mặt phẳng. Trong toà soạn, các phóng viên “đầu quân” cho các loại hình truyền thông khác nhau, truyền hình, phát thanh, báo in, báo điện tử cùng hợp nhất địa điểm làm việc trong một văn phòng lớn, thay vì mỗi loại hình bố trí riêng rẽ một tầng hay một toà nhà riêng biệt. Thực ra, ý tưởng về một văn phòng của toà soạn hội tụ rất đơn giản, đó là sự phá vỡ những rào cản giữa báo in, truyền hình, phát thanh và báo điện tử, từ đó tạo ra một hệ thống giao tiếp mở - nơi các nhà báo có thể thu thập, xử lý thông tin ngay tại chỗ, sau đó thể hiện các bản tin qua các phương tiện truyền thông khác nhau. Với không gian làm việc đó tạo sự gần gũi và khuyến khích các phóng viên có thể hợp tác với nhau trong công việc, thay vì thường xuyên tác nghiệp “độc lập” như trước. Thông thường giữa toà soạn là khu vực lãnh đạo - có một bàn siêu biên tập (super desk) - nơi được coi là “sở chỉ huy” của toà soạn, giúp lãnh đạo đưa ra “chỉ thị” một cách nhanh nhất khi tác nghiệp. Ngoài ra, các ban (phòng) chuyên môn cũng dễ dàng trao đổi ý tưởng và có phản hồi ngay sau khi nhận được chỉ thị của lãnh đạo. Lãnh đạo các phòng (ban) có thể trao đổi trực tiếp với nhau và lên kế hoạch sản xuất tin tức, từ đó chỉ đạo phóng viên đưa tin một cách tốt nhất cho các loại hình báo chí. Với cách sắp xếp trên một mặt phẳng như vậy, toà soạn hội tụ buộc phải tích hợp công nghệ và kỹ thuật một cách hiệu quả nhất. Nhìn từ đời sống thực tiễn hiện nay, hội tụ trong một hệ thống CMS là yếu tố then chốt trong việc xây dựng toà soạn hội tụ. Do đó, việc xây dựng toà soạn hội tụ là xu hướng phát triển tất yếu của báo chí hiện đại.

Phóng viên Báo Cà Mau tác nghiệp tại Công ty TNHH Thực phẩm sạch Minh Quân, Phường 6, TP Cà Mau. Ảnh: BĂNG THANH

Hội tụ về phương thức tác nghiệp

Trong toà soạn hội tụ, phóng viên, biên tập viên, phóng viên ảnh cùng hợp tác làm tin, bài thay vì hoạt động độc lập như trước. Nói một cách đơn giản, khi có sự kiện thời sự, nhóm phóng viên được phân công cùng tác nghiệp và thu thập dữ liệu, đồng thời chia sẻ những thông tin đã thu thập được và thống nhất chọn cách tốt nhất để đưa tin. Với cách sắp xếp đó, phóng viên viết cho báo in và báo điện tử cùng làm việc trong một môi trường, có thể hỗ trợ nhau trong công việc, thay vì mỗi bên chỉ quan tâm sản xuất nội dung cho kênh của mình như trước kia. Khi (phòng) ban báo in họp bàn về nội dung, phóng viên của báo điện tử cũng biết chính xác vấn đề gì đang được thảo luận để chủ động tổ chức tin bài, mặc dù hai phòng (ban) này được tổ chức riêng rẽ.

Ngoài ra, phóng viên báo in hoàn toàn có thể sử dụng tư liệu, ảnh trong bài viết, phóng viên truyền hình có thể sử dụng phần text của báo in làm lời dẫn cho clip/video của mình... Các bản tin trên truyền hình cũng có thể sử dụng đồ hoạ hay các số liệu của báo in và báo điện tử đã đăng tải. Ðối với báo điện tử có thể sử dụng những sản phẩm của truyền hình và file audio của phát thanh. Trong quá trình tác nghiệp, lãnh đạo toà soạn thường xuyên tổ chức các khoá bồi dưỡng cho phóng viên báo in biết cách tường thuật tin tức trên truyền hình; đối với phóng viên ảnh không chỉ biết chụp ảnh, mà còn có thể quay phim và tiến hành các cuộc phỏng vấn. Nói cách khác, khi làm việc trong toà soạn hội tụ, các nhà báo sẽ phải “đa năng” hơn và phải có tư duy đa phương tiện, để có thể đưa tin cho nhiều loại hình báo chí khác nhau.

Hội tụ về nội dung

Một trong những nguyên tắc cơ bản nhất khi xây dựng toà soạn hội tụ là việc hội tụ nội dung tin tức. Các tác phẩm báo chí được trình bày dưới dạng đa phương tiện, kết hợp chữ viết, hình ảnh, âm thanh, video, blog, liên kết đến các trang video, audio trực tuyến... Việc hội tụ về nội dung cho thấy, tin tức rõ ràng và nhất quán trên tất cả thiết bị và loại hình báo chí sẽ góp phần củng cố thương hiệu cho cơ quan báo chí bằng cách toà soạn có thể sử dụng các khả năng và thế mạnh của các kênh khác nhau, tiếp cận đối tượng ở bất cứ đâu và lúc nào thông qua các phương tiện truyền thông thích hợp nhất.

Một số tiêu chí xây dựng toà soạn hội tụ, về nhân lực, thực tiễn trên thế giới cho thấy, muốn xây dựng toà soạn hội tụ thành công, trước hết cần phải có đội ngũ phóng viên, biên tập viên có kỹ năng nghề nghiệp tốt, được đào tạo bài bản, có khả năng sử dụng nhiều thiết bị hiện đại như máy quay, máy ảnh, máy ghi âm... đồng thời am hiểu nhiều loại hình báo chí. Tuy nhiên, trong bất kỳ điều kiện nào, vẫn không thể thiếu các kỹ năng chuyên sâu như kỹ năng điều tra, viết chân dung, phỏng vấn, phóng sự, kỹ năng sử dụng truyền thông mạng xã hội trong tác nghiệp.

Ðể xây dựng được toà soạn hội tụ, cơ quan báo chí cần xây dựng được đội ngũ nhân sự chuyên và mạnh về công nghệ thông tin để phục vụ tốt nhất cho toà soạn. Ví dụ, đối với phóng viên ảnh, ngoài việc cung cấp phóng sự ảnh, họ còn có thể phỏng vấn, ghi âm, quay phim, biên tập âm thanh, hình ảnh video, thậm chí cả thiết kế đồ hoạ, flash... đây cũng là yêu cầu đối với phóng viên viết bài, phóng viên quay phim. Có người cho rằng, bản thân một nhà báo phải là một “cơ quan” cung cấp sản phẩm truyền thông đa phương tiện cho công chúng, nhờ biết ứng dụng các trang thiết bị kỹ thuật hiện đại và công nghệ.

Ðối với toà soạn hội tụ, cơ sở vật chất là yếu tố then chốt, bởi nội dung không tách rời công nghệ, kỹ thuật tốt sẽ giúp nội dung bứt phá thể hiện sức mạnh của nó. Thực tế cho thấy, toà soạn hội tụ cần phải có một trung tâm sản xuất tin, bài và một hệ thống quản lý nội dung chuyên nghiệp. Ngoài ra, kỹ thuật giải mã đa phương tiện nhanh chóng, dễ sử dụng được cài đặt sẽ giúp truyền đi âm thanh và hình ảnh tới các thiết bị xem tin đa phương tiện theo yêu cầu. Ðồng thời, đảm bảo tin bài được truyền tải đến nhiều loại hình báo chí và được khai thác trên tất cả các loại thiết bị. Ðiều quan trọng là toà soạn hội tụ phải có hệ thống bảo mật mạnh và hiện đại để tránh tin tặc.

Phóng viên Báo Cà Mau tác nghiệp tại một lễ hội. Ảnh: HOÀNG VŨ

Câu chuyện ở Việt Nam

Nhìn từ thực tiễn đời sống báo chí của Việt Nam hiện nay có thể thấy, nhiều cơ quan báo chí in có một quy trình biên tập khá chặt chẽ, bài bản, chuyên nghiệp, thông thường theo 3 cấp chỉ đạo từ Ban biên tập đến cấp trung gian (phòng, ban) và phóng viên. Với hình thức này, các phóng viên và biên tập viên làm việc ở các phòng nhỏ, riêng biệt, ít ồn ào, độ tập trung cao, chất lượng tin, bài khá tốt. Thông thường, các tin, bài được soát xét qua 3 cấp, nên chất lượng thông tin có chiều sâu, độ chính xác cao. Các phòng, ban chủ động được nguồn tin, cập nhật thông tin, tính ổn định và kỷ luật trong toà soạn cao, ít có sự lộn xộn. Tuy nhiên, trong kỷ nguyên 4.0, với mô hình sản xuất riêng rẽ hiện nay ở một số cơ quan báo chí đa loại hình, dẫn đến tình trạng phóng viên thiếu tính chủ động và không linh hoạt trong xử lý các vấn đề phát sinh.

Hầu hết các phóng viên chỉ chuyên sản xuất cho 1 loại hình báo chí (báo in/báo điện tử), mà chưa có tư duy đa phương tiện trong quá trình tác nghiệp. Do đó, trong kỷ nguyên 4.0, nên chăng các cơ quan báo chí tái cấu trúc bộ máy "sản xuất" và xây dựng quy trình biên tập theo mô hình toà soạn 3.0 hội tụ hoàn toàn sẽ tránh được hiện tượng chồng chéo nội dung và lãng phí nguồn tài nguyên hiện có, tiết kiệm chi phí trong quá trình hoạt động. Có thể chia thành các giai đoạn để xây dựng toà soạn hội tụ như sau: Tập trung xây dựng toà soạn đa loại hình báo chí, cung cấp thông tin trên các nền tảng khác nhau: báo in, báo điện tử và các ứng dụng cho điện thoại di động cần phải quảng bá cho nhau, các tin/bài không được đăng độc quyền trên một loại hình mà phải được quảng bá chéo trên các loại thiết bị; Sử dụng hiệu quả mạng xã hội trong tác nghiệp như việc kiểm chứng thông tin, thu thập thông tin, sản xuất và xuất bản tin, bài; Xây dựng nhóm/ê-kíp với cơ cấu "mềm", linh hoạt gồm các chuyên gia, phóng viên, lãnh đạo có trình độ chuyên môn cao, có tính chuyên nghiệp, phụ trách các số đặc biệt, chịu trách nhiệm các chuyên đề và bài viết "mũi nhọn", "đặc sản" của cơ quan báo chí, tăng uy tín và vị thế của toà soạn./.

PGS,TS Nguyễn Thành Lợi

Uỷ viên BCH Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Kinh tế và Ðô thị